معمولا علمداران یک نفر از پیشکسوتان علم
کشی را به عنوان چوبدار خود انتخاب می کنند که در مسیر حرکت دسته ایشان یک
به یک علمکشان را عوض کرده وبا تجربه خود علم را حرکت داده و وقتی به دسته
دیگری در مسیر می رسند با یک ادب و احترام خاصی سلام کرده و به حرکت خود
ادامه می دهند.
در سالهای اخیر مراسمی به عنوان کاروان
برگزار می شد که با استقبال علمداران و عاشقان امام حسین مواجه شده بود که
از معروفترین آنها کاروانهایی که در شهرهای مشهد تهران و… در ده اول محرم
برگزار می شد کاروان بنی اسد سوم امام و کاروانی که در اربعین در لواسان
تهران به راه می افتاد و کاروانی که در روز و شب تاسوعا و عاشورا در بجنورد
به راه می افتاد.
اما این علامت هایی که امروزه مرسوم هست و
مراسم هایی که برای علامت کشی برگزار می کنند با هویت دینی ما کاملا مغایرت
دارد.چرا که راه افراطی را در پیش گرفتند.
تاریخچه:
طبق اسناد ومدارک اولین علامت در دوره آل
بویه که از شیعیان بوده اند درست شده و چون کشور آن زمان در اختیار شیعیان
نبود بطور علنی از آن استفاده نمی کردند که به خاطر همین به اشتباه اکثرا
می گویند علامت در دوران صفویه بوجود آمده است. این علم ها نمونه ای از
علامات و نشان قبایل مختلف ایرانی است و در عصر حکومت ترکمنهای آق قویونلو
وقره قویونلو وجود داشته و در دسته های سیاسی و مذهبی از آنها استفاده می
کردند.
این علمها از غنایم جنگی است و پس از تصرف
شهر تبریز توسط سپاهیان عثمانی شاه سلیم آنها را به استانبل منتقل کرد. این
علمها که پس از رواج شیعه در زمان شاه اسماعیل مورد استفاده دسته ها قرار
می گرفت از بنام ترین علم سازان می توان از حاج علی محمد فولادگر نام برد و
بعد از ایشان حسین تفنگ ساز(حسین قفلی)برادران گلمحمد
-برادران بهمن-سعید صفاری-برادران
رضایی-صفرنیاکان (فولادگر) رسول تفنگ ساز(رسول حسین قفلی)-غلامرضا روح
بخش-عباس کاشی پز-برادران جوهری نام برد.
بهترین راه توصیف :
بهترین راه برای بیان موضوع در ادبیات همان تصویر است چه بسا گفته اند:
یک تصویر گویای ۱۰۰۰جمله است در این میان در هنگام توصیف موضوع به مراتب واضحتر و روشن تر بیان می شود.
اما نکته ای که هست در ادبیات توصیفی بعضی
از حیوانات ، اشیاء ، گیاهان و… با توجه به ویژگی و خصیصه خاص خود بصورت یک
نماد و نشانه در ادبیات توصیفی به کار می رود.
مثلا در جمله ” آرمان مثل کلاغ است ” با
توجه به این جمله یکی از خصوصیات آرمان که همان سخن چینی او است برای ما
آشکار می شود از آنجایی که کلاغ در ادبیات توصیفی نماد سخن چینی است
سخن چین بودن آرمان را فهمیدیم.از اینگونه نماد ها در ادبیات بسیار است مانند روباه مکار، جغد دانا ، شیر پادشاه جنگل و…
که در واقعیت چنین چیزی امکان ندارد ولی در زبان شعر و توصیف و تخیلات آدمیان
این اشیاء و حیوانات به صورت نماد در نظر گرفته شده اند. به نظر اینجانب (علامت توصیفات را در قالب تصویر بیان می کند) .
اجزای یک علم:
علامت تشکیل شده است از:
۱٫ شاسی (شیردست)
۲ – تیغه ها
۳ -دهنه اژدر
۴-انبرک
۵-تبرزین
۶ -صندوقچه(که حیوانات وپرندگان روی آن قرار می گیرد)
۷- حیدری
۸ -سوراهی
۹- حیوانات فلزی
۱۰ – شش گوش
۱۱- گوی
۱۳ -چوب دست
۱۴- شال
۱۵-پر و دیگر وسایل تزئینی .
تشریح اجزای علم:
هر کدام از اجزای نام برده علامت و نشانه ای را تداعی می کند که به تشریح هر یک میپردازیم.
تیغه ها ( نماد حق طلبی شیعه است)تیغه نمادی از تیغه ی شمشیر است که در یاری امام حسین (علیه السلام) از نیام بر کشیده شده است.
کنارتیغه ها دو اژدر قرار می گیرد در زیر تیغه تبر مورد استفاده قرار می گیرد.
و در زیر شاه تیغ( تیغه اصلی که در
بزرگترین تیغه است) صندوقچه شش گوش استفاده می شود تعداد تیغه ها بستگی به
کسی که علم را سفارش می دهد دارد.
علم پنج تیغه به عنوان پنج تن می باشد تیغه ها باید فرد باشد.
چون ما ۱۲ امامی هستیم و یکی از امامان ما
غایب است وتعداد تیغه ها همیشه فرد است و از ۳ تیغه شروع و تا ۱۳ تیغه می
باشد ولی امروزه متاسفانه علامتسازان بنا به سلیقه مشتری به تعداد تیغه ها
اضافه کرده اند.
در روی تیغه ها معمولا زیارت عاشورا و یا اشعار محتشم کاشانی و به سلیقه علمدار اشعار دیگر و یا آیاتی از قرآن نوشته می شود.
بر روی تیغه ها جز نام زیبای ائمه اطهار(ع) و اسماء جلاله چیز دیگری حک نشده است.
این سنت از دیرباز بر روی شمشیر، خنجر و
قمه ی رزمندگان و مجاهدان مسلمان چه ایرانی در عصر صفوی و چه ترک عثمانی تا
بحال دیده شده است.
حیوانات علم:
حیواناتی که در علامت استفاده می شوند هم هر کدام معنی خاص خود را دارند که به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم.
شیر:که در ادبیات نماد شکوه ،جلال ، بزرگی
، او بهت استانتصاب داده اند به حضرت علی (ع) بنابر بیت علی آن شیر خدا
شاه عرب /الفتی داشته با این دل شب ”
آهو:نمادی از امام رضا علیه السلام و ایرانی ترین نماد یعنی ضامن آهو است.
طاووس:طاووس نماد امام زمان (علیه السلام)است .این نماد بر گرفته از این حدیث زیباست(المهدی طاووس اهل الجنة) .
شتر:نمادی از اسارت اهل بیت زیرا که شتر اصحاب کربلا را به شام می برد.
مرغ رخ:مرغ رخ در کنار ه های علم مورد
استفاده قرار می گیرد و نگهبان و حافظ کل علم حساب می شود و سمبل ترکیبی از
پرنده به صورت انسان می باشد و به احتمال زیاد همان براق است که در شب
معراج مرکوب حضرت رسول(ص)بوده است.
خروس:خروس که به عنوان اذان گو شناخته می شوند در باب دیگر نیز در ادبیات توصیفی نمادی از غیرت نیز است
کبوتر:چون در روز عاشورا حضرت ام البنین
در سرزمین عاشورا نبود( ویا به گفته ای یکی از دختران امام حسین به نام
رباب ) و در مدینه بودند ، زمانی که حضرت سیدالشهدا به شهادت رسیدند و زمین
به لرزه درآمد کبوتر بالش را به خون سیدالشهدا رنگین کرد و به این ترتیب
خبر شهادت امام را برای حضرت رباب برد.
تبرزین و کشکول :هم بخاطر درویش کابلی که در روز عاشورا با یک کشکول آب به خدمت امام حسین(ع)رسید و امام قبول نکرد.
سر اژدها:البته در” علم” معمولاً دو سر
اژدها نیز دیده می شود که نسبت به سایر عناصر از دلالت کمتر شناخته شده ای
برخوردار است.این دو سر اژدها نماد لشگر جنیان حاضر در روز عاشورا برای
یاری امام حسین (ع) است که اذن خواستند ولی امام حسین (ع) با توجه به آنکه
مامور به ظاهر بودند با جنگیدن جنیان موافقت نفرمودند.
آسیب های علم و علامت
الف) از حوزه دين :
1) تقدس دادن به علامتها : كه به نظر ميرسد
مي توان نوعي اشتغال فكري براي عزاداران عزيز باشد و توجه اذهان را از اصل
فلسفه قيام سيد الشهدا (ع)كاهش بدهد و از طرفي ديگر بهانه هايي به دست
دشمنان قسم خورده مكتب تشيع مانند وهابيون و ديگر فرق ضاله بدهد از اين رو
بايد از اين گونه امور پرهيز كرد.
2) اعتقاد به حرکت علامت در روز يا شب عاشورا.
3) حاجت طلبي : اين مورد نيز باعث ايجاد شبهه توسط دشمنان شده است وبهانه هايي بدست آنان داده است.
ب) از حوزه شکلي :
1) وجود حيواناتي مانند گوزن، کبوتر، خروس،
هدهد، اژدها و ... : كه هر كدام از اينها براي فرهنگ و ملتي است
مثلاًاژدها از فرهنگ چين وارد شده است .
2) وجود بت هاي هندوها: كه خود مظهر شرك بوده ودر فرهنگ ديني و آيات و روايات متعددي از آن نهي شده است.
3) طلاکوب کردن آن: اين امر مستلزم هزينه هاي زيادي است كه اين هزينه ها را مي توان براي مستمندان مصرف كرد.
4) شكل و حالت صليبي آن.
ج) از حوزه اجتماعي:
1) قرار گرفتن زنان زير آن جهت گرفتن حاجت و
حاملگي:كه با وجود مناهي شديد از سوي شارع مقدس اين عمل در عزاداري هاي
شيعيان وجود دارد.
2) سد معبر و ايجاد ترافيک: لازم به ياد
آوري است كه در شرع مقدس اسلام از سد معبر و ايجاد خلل و ترافيك در معابر
عمومي نهي شده است تا جائيكه فقها فتوا داده اند كه نمازي كه ستون دين است
اگر موجب سد معبر شود باطل است و مقبول درگاه احديت نمي باشد.
در آخر توجه شمارا به چند فتوا در مورد حکم علم و علم کشی جلب می نمایم.
سئوال: استفاده از عَلَم در مراسم عزادارى سيدالشهدا (ع) يا قرار دادن آن در مجلس عزا و يا حمل آن در دسته عزادارى چه حكمى دارد؟
آقایان:خمینی، تبريزى، فاضل، مكارم و سيستانى: اشكال ندارد.
مقام معظم رهبری: فى نفسه اشكال ندارد، ولى نبايد اين امور جزء دين شمرده شود.
نورى: استفاده از آن در حد متعارف اشكال ندارد.
صافى: حمل عَلَم بعيد نيست از تعظيم شعائر محسوب شود و بلااشكال باشد.
ناگفته نماند که شکی نیست در نیت پاک اغلب
افرادی که زیر علامت می روند، اما کورکورانه مقدس دانستن چیزی که هیچ
جایگاهی نه در دین و نه در فرهنگ کشورمان دارد عمل اشتباهی است که ممکن است
با تغییراتی که با گذشت سالیان در آن ایجاد شود انحراف بیشتری از اصل
ماجرا پیدا کند. مقدس دانستن افراد و اجسام بی¬ارزش و گاهاً معاند با دین
امری عادی در ایران ما شده است و باید تک تک ما در ارتقای سطح فکر مردم و
از بین بردن این افکار غلط تلاش کنیم.
